Erromatar galtzadak Artzibar zeharkatzen zuelako lehenbiziko frogak izan ziren. Ondotik, bertze zenbait aztarna agertu ziren, eta ikerlariek argi ikusi zuten hura bide berri bat zela. Bidea, zehazki, Akitaniatik zetorren, Luzaiden eta Ibañetan goiti Pirinioak gurutzatu eta, Artzibarren barna, hegoalderat zihoan, Caesaraugusta hiriraino.

Bide horretan, armadak, posta eta salgai astunak ibili ziren, bai eta pertsonak gurdietan igota ere. Kontuan hartu behar da galtzada horrek erdi-erditik gurutzatzen duela Pirinioetako mea-lurralderik aberatsena, hamaika meategi ustiatu baita Antzinarotik honat, urrea, zilarra, kobrea, merkurioa eta burdina ateratzeko.

Bertzelako ikerlanak eta aurkikuntzak ere egin dira galtzada horren inguruan. Adibidez, Aranzadi Zientzia Elkarteko Taldeak, Londresko Arkeologia Museoarekin (MOLA) elkarlanean, erromatar jatorriko bi aztarnategi aurkitu eta ikertu ditu azken urteotan: batetik, erromatar hiri bat Zalduan (Iturissa hiria izan liteke, egungo Auritz eta Aurizberri artean kokatua), eta bertzetik, Artziko gunea, izen bereko jauregi eta baselizaren inguruan.

Lur gainean agertutako erromatar garaiko materialak Artzi inguruko aztarnategiaren lehenetariko zantzuak izan ziren. 2012an, lehen arkeologia-zundaketak egin eta erromatar garaiko material kopuru handia dokumentatu zen. 2014tik aitzina, prospekzio geofisikoak egiteko hainbat kanpaina ere gauzatu ziren, eta 2015etik honat, berriz, urtero, udan, arkeologia-indusketak egiten dira.

Indusketa-lanek termak agerrarazi dituzte, hypocaustum batez hornituak (gelak berotzeko erabiltzen zen erromatar sistema); gutxienez, 5 gela ere baziren, eta haietako baten zola opus spicatum eraikuntza moldez egina da; erdigunean, gelaxka bat dago, abside batekin. Gero, erromatar garaian ere, bertzelako erabilerak izan zituen. Izan ere, burdin-zepa aunitz aurkitu denez, uste da erredukzio-labe gisa ere erabili zela edota burdingintzari lotutako jardueraren bat egiteko.