III. mendera bidaiatzeko prest? Entzun arretaz Artziko Ur harginak kontatuko digun istorioa
Artze ibarreko soinu paisaia
Audioa entzun ondoren, hainbat gauza bisitatzera gonbidatzen zaituztegu, hala nola Artziko jauregi zaharraren hondarrak, Santa Maria ermita –harribitxia, benetan–, eta Artziko erromatar gune zaharrean egindako arkeologia-indusketak.
Gure pertsonaia Artziko Ur da, eta haren kontakizuna gure aroko 280. urtean kokaturik dago. Ur baskoia da, Artzibarkoa, 35 urte inguruko hargina, eta Artzibar zeharkatzen zuen erromatar galtzada mantentzeko lanak egiten ditu.
Galtzada hori antzinako abere eta merkataritza bide bati jarraikiz egin zen, K.a 50. urtetik 20ra bitarte, Akitania baketu eta gero, Caesaraugusta hiria eta Ebro Ibarra Galiarekin lotzeko.
2011tik 2014ra, Juan Mari Martinez Txoperenak eta Aranzadi Zientzia Elkarteko taldeak mendebaldeko Pirinioetan agertu diren lehen miliarioak aurkitu zituzten Zanduetan, Mugarriluzen eta Ibañetan; galtzada mila pausotik mila pausora markatzeko harriak ziren.
Erromatar galtzadak Artzibar zeharkatzen zuelako lehenbiziko frogak izan ziren. Ondotik, bertze zenbait aztarna agertu ziren, eta ikerlariek argi ikusi zuten hura bide berri bat zela. Bidea, zehazki, Akitaniatik zetorren, Luzaiden eta Ibañetan goiti Pirinioak gurutzatu eta, Artzibarren barna, hegoalderat zihoan, Caesaraugusta hiriraino.
Bide horretan, armadak, posta eta salgai astunak ibili ziren, bai eta pertsonak gurdietan igota ere. Kontuan hartu behar da galtzada horrek erdi-erditik gurutzatzen duela Pirinioetako mea-lurralderik aberatsena, hamaika meategi ustiatu baita Antzinarotik honat, urrea, zilarra, kobrea, merkurioa eta burdina ateratzeko.
Bertzelako ikerlanak eta aurkikuntzak ere egin dira galtzada horren inguruan. Adibidez, Aranzadi Zientzia Elkarteko Taldeak, Londresko Arkeologia Museoarekin (MOLA) elkarlanean, erromatar jatorriko bi aztarnategi aurkitu eta ikertu ditu azken urteotan: batetik, erromatar hiri bat Zalduan (Iturissa hiria izan liteke, egungo Auritz eta Aurizberri artean kokatua), eta bertzetik, Artziko gunea, izen bereko jauregi eta baselizaren inguruan.
Lur gainean agertutako erromatar garaiko materialak Artzi inguruko aztarnategiaren lehenetariko zantzuak izan ziren. 2012an, lehen arkeologia-zundaketak egin eta erromatar garaiko material kopuru handia dokumentatu zen. 2014tik aitzina, prospekzio geofisikoak egiteko hainbat kanpaina ere gauzatu ziren, eta 2015etik honat, berriz, urtero, udan, arkeologia-indusketak egiten dira.
Indusketa-lanek termak agerrarazi dituzte, hypocaustum batez hornituak (gelak berotzeko erabiltzen zen erromatar sistema); gutxienez, 5 gela ere baziren, eta haietako baten zola opus spicatum eraikuntza moldez egina da; erdigunean, gelaxka bat dago, abside batekin. Gero, erromatar garaian ere, bertzelako erabilerak izan zituen. Izan ere, burdin-zepa aunitz aurkitu denez, uste da erredukzio-labe gisa ere erabili zela edota burdingintzari lotutako jardueraren bat egiteko.
“La vía de Hispania a Aquitania en el paso del Pirineo por Ibañeta: Resultado de la investigación sobre la calzada romana desde Campo Real -Fillera a Donezaharre / Saint-Jean-Le-Vieux. Roman roads in the vascones territory. The Pyrenean crossing throug Ibañeta. Juan Mari MARTÍNEZ TXOPERENA, Rafael ZUBIRIA MUJIKA. Sociedad de Ciencias Aranzadi. (Jornadas sobre las calzadas romanas en la Antigüedad. 2013- VIII-19/21 Auritz-Burguete).
http://www.aranzadi.eus/fileadmin/docs/Erromatar_garaiko_galtzarak.pdfhttp://www.valledearce.com/calzada-romana/http://www.valledearce.com/yacimiento-de-artzi-arce/
Gure esker ona eman nahi diogu Jose Javier Uriz Monauti, kontakizuna sortzen lagundu duelako, bere gaztelaniazko ahotsa utzi digulako eta gaiaren nondik norakoak ulertzeko informazio baliosa sortu duelako.
JOSE JAVIER URIZ MONAUT (1975, Uriz)
Sendagilea da Donostia Ospitalean eta Aranzadi Zientzia Elkarteko kidea. Buru-belarri aritu da Artziko aztarnategiko arkeologia-kanpainetan, 2013tik gaur egunera arte. Aldi berean, Artzibarko historia eta ondarea berreskuratzeko hainbat ekimenetan dihardu. Erromatar garaiko proiektuetan laguntzen badu ere, Erdi Aroa ere arrunt ongi ezagutzen du.
Gure esker ona ere Ohiane Mendizabal Aranzadiko kideari, kontakizun honetan eta testuetan laguntza emateagatik.
Orobat, Aranzadi Zientzia Elkarteari, lan handia egiten ari baita ibarrotan gure iragana azalera ateratzeko eta historiara argi pixka bat ekartzeko.
Era berean, Artzibarri, informazioa eskuratzeko aukera emateagatik eta kartela paratzeko toki bat uzteagatik.
Halaber, Koldo Villalbaren euskarazko ahotsari.