Paisaietako soinuak – Azpegui
Entzun erne Artzaik kontatuko digun istorioa. Artzain zaharra da, historiaurrean bazterrotan bizi izanikoa.
Artzai, 60 urteko artzain zaharra, Arpean bizi da. Ohituren zaindaria izateaz gain, epaile ahaltsua da Idopil, Iraun, Irati eta Ortzantzurietako goi bazkalekuetan, eta erabakimena ere badu jendearengan, bazkalekuetan, meategietan eta iturrietan, erromatarrak iritsi baino lehen, K.a. 150 urte lehenago. Jendea hiltzean, zer-nolako usadioak zeuden aipatuko dizkigu.
Historiaurreko jendeak hamaika megalito eraiki zituen; haietako aunitz gaur eguneraino iritsi dira, eta zorionez, gure inguruan ikusiko ditugu.
Megalitismoa duela 4.000 urte hasi zen eta, lehenik, trikuharriak egiten hasi ziren. Hura, izan ere, irauteko asmoz eraikitako lehen giza arkitektura izan zen. Hildakoak elkarrekin ehorzteko erabili ziren,
trikuharriak bilakatu eta bertze ehorzketa mota batzuekin – tumulu handiekin- batera erabili ziren.
eta iruinarrien garaikideak dira, baina iruinarriak ez daude hiletari lotuta,
duela, 2.800 urte, usadioak aldatu eta errausketa zabaldu zen; hain zuzen, horretaz mintzatu zaigu Artzai. Trikuharriak egiteari utzi eta harrespilak agertu ziren, hildako bakoitzaren errautsak utzi eta haizeratzeko. Banakako hileta-erritu horrek antzinaro berantiarrera arte iraun zuen (kristautasuna heldu arte).
GURE INGURUKO MONUMENTU MEGALITIKO NAGUSIAK
Azpegi: 4 trikuharriak, 19 harrespilak, 1 iruinarriak, 2 txabola zolak
Arrataka: 12 harrespilak
Idopil-Axpageta: 8 harrespilak, 11 txabola zolak
Soroluze: 1 trikuharri, 8 harrespilak
Organbide: 1 trikuharri, 6 harrespilak, 7 txabola zolak
Minakolepoa-Otsoarriskozelaia: 4 harrespilak, 3 txabola zolak
Etzangio: 2 harrespilak
Irazulo: 10 txabola zolak
Informazio gehiago web orrialde honetan
PARTE-HARTZAILEAK
Gure esker ona adierazi nahi diogu Juan Mari Martinez Txoperenari, laguntza ederra emateagatik: izan ere, berea da gaztelaniazko ahotsa, marrazkiak egin ditu, bai eta istorioaren nondik norakoa ulertzeko informazioa prestatu ere.
JUAN MARI MARTINEZ TXOPERENA (1945, Aurizberri/Espinal).
Artelanen eta kultur ondasunen zaharberritzaile eta kontserbatzailea, 20 urtetik goiti. Egun, erretiroa harturik dago. Landa-ikerlaria Aranzadi Zientzia Elkartean; gehienbat, megalitismoan, protohistorian eta erromatar bideetan. Lan handia egiten ari da nafar Pirinioetako eta Pirinioaurreko mendebaldeko ibarretan. Gauza aunitz aurkitu ditu; bertzeak bertze, monumentu megalitikoak, barruti gotortu protohistorikoak, kokalekuak eta nekropoliak (hala protohistorikoak nola erromatarrak) eta erromatar galtzadak.
Ohiane Mendizabal, Aranzadi Zientzia Elkarteko kideari, laguntza emateagatik.
Aezkoari, paisaien kartela paratzeko tokia uzteagatik.
Karmele Galarzaren euskarazko ahotsari.
